Barbara Paluch

Udostępnij!

Barbara Paluch – urodziła się i wychowała w Spytkowicach k/ Chabówki w rodzinie o wielkich tradycjach patriotycznych, kulturalnych i regionalnych.

Jej „przygoda ze Spiszem” rozpoczęła się w 1969 r. w Krempachach, gdzie rozpoczęła pracę nauczycielki języka polskiego, ucząc tego przedmiotu przez 33 lata. Przez 14 lat była także dyrektorem szkoły. Obecnie na emeryturze.
Tu założyła rodzinę i zamieszkała na stałe na Spiszu, w Krempachach. Dzięki dzieciom ze szkoły, a także spotkaniom z miejscowymi ludźmi poznała gwarę śpiską, inną nieco, niż jej rodzinna góralska. – Wrosłam w Spisz i pokochałam żyjących tu ludzi, a hołdem dla nich jest moja ludowa poezja, wiersze pisane gwarą spiską – tak mówi o sobie.

Wiersze zaczęła pisać już w szkole średniej, były to drobne wierszyki i scenki na szkolne uroczystości. Dopiero kiedy rozpoczęła pracę nauczycielki, pracę z dziećmi, „ ożyły” dawne uzdolnienia , a szkolne uroczystości i konkursy „wymusiły” dalsze pisanie.

W 1987 r. na konkursie literackim XII Światowego Dnia Młodzieży i Studentów otrzymała II nagrodę w kategorii poezji za wiersz „Czy warto?”, następnie II nagrodę w konkursie poezji religijnej . I tu się zaczęło! Zaczęła pisać utwory poetyckie i gawędy gwarą spiską i językiem literackim. Osobny rozdział w jej twórczości stanowi poezja religijna. Tematyka pisanych utworów jest różnorodna.

Swoje pierwsze utwory publikowała w czasopismach :”Dunajec”, „Podhalanka”. „Na Spiszu”, „ U Św. Katarzyny”.
Jej wiersze znajdują się w„Antologii Poezji Gwarowej” i Almanachu poezji religijnej  „A Duch Wieje Kędy Chce”. Autorka bierze udział w konkursach poetyckich otrzymując nagrody i wyróżnienia.

Śpisu mój

Śpisu mój, górsko kraino
tu popod jedły
sumi wiater holny
i nuci Tobie
Janosikowe piosnecki
znane nóm sićkim

To Tobie Ziemio Moja
kłaniajóm sie
wysoko styrcónce
Loryncowe Skołki
grajóm Basi i Gynśle
sumi Białka
rzyka zimno i siumno

F Kramnicy cichućko
stukajóm diabliki
i fcóm odstrasyć tyf
có tobóm Ziemio Moja
poniywiyrajóm
niscóm tfe piykno i urode!

Śpiska – to jo!

Jo se mało Śpisocka
godojcie, có fcecie
jo wóm powiym, na mój prawdu
nojpiykniyjsof na śfiecie!

Burecke móm z tybetu
lajbicek obsywany
piykny, corny fartuszek
ścipeckóm ozdobióny

i bielućkom kosulke
z korolickiym rózowym
przy rynkofkaf maślicki
sóm f kolorze cyrwónym

Na noskaf zaś śtrymfelki
i kiyrpcoski skórzane
Jo fse dumno i siumno
jak Śpisocce przystanie!
Moja gwara

Fcóm mi cie zabrać
gwaro moja!
fcóm mi cie zdeptać
zniscyć, wyśmioć
prze mnieś jedyno
prze mnie nomilso
nasa kochano
gwaro śpisko!

Fse mi godała
matka nasa
jus od kołyski
septała mi
godoj jak sićka
nie zaboc gwary
tak, jako my
kochoj nas Śpis!

Bedym cie brónić
o, gwaro nasa
praojcóf dumom
praojcóf sławom
bo wiym ze fsyndy
dzie los mnie ruci
z nasymi ludźmi
dogodóm sie gwaróm!

Moja Ziemia

To Tobie
Śpisko Ziemio Moja
te wiyrsycki pisane spod samyj Kramnicy
składóm f ofierze

Dzie poźres – biydnie oderwać ocy od Tfego piykna i urody!

Nad Białkóm cichućko selescóm jedlicki
gwarzóm friśko stare skfiyrki
rozpycha sie woda na sićkie stróny
coby być blizyj ciebie

Z wysokiego nieba przyśfiyco słónecko
ftore przeziyro sie f Białce
potym friśko gno ku Cyrwónyj Skole
ku Jurgowskim sałasóm
we ftoryf telo piykna i urody

Poźryj fsyndy
dokoła skoły i skołki
forte jako ziandary
pilnujóm cie Ziemio Moja

Moja Ziymio
tyś nóm nomilso na śfiecie
tyś nasa a nie nicyja
tu się rodzymy i umiyrómy
ty nos zywis, jakoś downo zywiyła
nasyf ojcóf i praojcóf

Tobie fała po fse casi
Moja jedyno, Śpisko Ziemio Moja!

Holny

Cymu dujes holny
bez te śpiskie knieje?

Fcym sie fsyndy poźryć
có sie tutok dzieje.
O cym sumi woda f Białce
o cym kozdy gwarzy
jako zyjóm ludzie
i młodzi, i starzy

I coś widział wietrze
dzie sie jus poziyroł?

Byłef pod Kramnicóm
i pod Obłazowóm
dułef popod Dusztyn
i bez Nowóm Biołóm

markotne me ocy
i markotne serce
śićko có piykniyjse
jus na poniywiyrce

wywieźli jus Białke
ściyni piykne jedły
rozrewoł sie wiater
i odleciał holny.
Prze Haniacyka

Cyś zabocył o tyj ziymi
na foryś zrodzóny
cy cie dziesik zaduł holny
f Babiogórskie stróny?

Cego sukos, cego tam gros
na Orafskiyj Ziymi
przecie Tfoje miyjsce tutok
miyndzy ludźmi tymi?

A Ón gro, gro i przytupuje
słuchojcie ino
to kotecka, orafsko piosnecka
nie śpisko!

Bocys jesce te sałasy
Jurgofskóm dziedzine
i te Tater scyty
o, Boze jedyny!
Cyś zabocył, cyś ostawiył
cy sie tu nie wrócis?

Tyś nie gazda na Orawie
nie Ciebie tam bywać
wróć sie ku nóm, f śpiskie stróny
o nif zacniej śpiewać

Wróć sie ku nóm, bywaj s nami
parobecku śpiski
zaśpiywómy sićka razym
te śpiskie piosnecki!

Pamiynci Michała Balary

Chytro przechodzóm casi
chytrzyj przechodzóm roki
otupno nóm bez ciebie
rozrewały sie śpiskie potoki

Ustało Tfoje pisanie
dzie piykne, spiskie zwyczaje
syrokóm drógom sły we śfiat
legyndóm staróm fspiyrane

Wracały f Tfoif bajaniaf
Janosikowe casi
groł Walek Tómalóf, Zorymba
frydmańskie, krympaskie basi

Ozyła i nasa gwara
ta śpisko gwara kochano
có nauczyli cie f dóma
gwara niezapomniano

Dołeś nóm młodym naucke
kochojcie sićko, có nase
nie zapiyrojcie się Ziymi
boccie na downe casi!

 

Umiyro Ziemia

Có tys to sie dzieje
na dzisiyjsym śfiecie
ratujcie go sićka
bo marnie zginiecie

coby po dziedzinaf
było tak, jak downo
cyściućko, zielóno
nie brićko i wrodno

betónowe izby
betón na oborze
fnet by betón wloli
nawet f łapy kurze

lasi coros rzodse
jako łyso pała
oj! widno polane
jus pustka ostała

biydne nase pola
smerdzi f Białce woda
wyzdychały raki
oj! skoda if, skoda

markotne rybecki
rewióm pod brzegami
zatruli im wode
cornymi smarami

Umiyro nóm Ziemia
i pola, i lasi
dzie sie tys podziały
starodawne casi!

Przykozanie miyłośći

Patrzys na góry
patrzys na lasi
dziesik ku górze
ockiym ci rwie

hań sukos Boga
ón jest przy ciebie
f dziele stforzynia
ukozoł sie

calucki śfiat
to ślad na śladzie
to Jego cyny i Jego myśl
fces sukać Boga
patrzoj na ludzi
tu wielgo moc
objawio sie

bo kozdy cłowiek
to dzieło Boga
i f kozdym z nos
Bóg pragnie być
cóby pokozać
cym brat prze brata
cłek prze cłowieka
powiniyn być

Doł przykazanie
wielgiyj miyłości
nazwoł je „ nowe
bo wiedział ze
miyłość prze ludzi
okrutno siyła
to prze nim zyje
miliony serc!

Wilijo

Jak wielgo cichość
w wilijny wiecór
i biołym śniegiym
okryty śfiat
to jezulanko
izbe ośfiyco
na stole cujes
chleba smak

A tam f złóbecku
mało dziecina
cichućko płace
przysła na śfiat
janieli grajóm
f górze wysoko
klynko przed Bogiem
pastersko brać

Nief sie kolynda
niesie po śfiecie
i oznajmuje radosny cas
ze narodziyło sie
Boze Dziecie
by zbawić biydny
zatruty śfiat

Łóncmy sie sićka
bratnióm miyłościóm
i róbmy wielgi
rodzinny krąg
dziynkując Bogu
có sie narodziył
nief ciesy serca
nase – co rok!