Maria Wnęk

Udostępnij!

Maria Wnęk urodziła się w Krempachach na Spiszu w 1970 r.

Rodzice i dziadkowie to rodowici Spiszacy z Krempach i Rzepisk. Od dziecka interesuje się malowaniem i tańcem. Jest absolwentką Liceum Ekonomicznego w Nowym Targu  (1985-1989) , Szkoły Muzycznej w Nowym Targu 1983- 1989, Studium Tańca Ludowego w Warszawie 1997-1999.

Po ukończeniu studiów licencjackich i magisterskich na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach na Wydziale Artystycznym (2001 -2006) uzyskała tytuł magistra sztuki. Ukończyła również liczne kursy choreograficzne i warsztaty taneczne na Słowacji, w Polsce i w Niemczech. Pracuje z zespołami ludowymi w kilku miejscowościach – obecnie w Krempachach, Frydmanie i Dursztynie, pisze wiersze, scenariusze, reżyseruje przedstawienia i układy taneczne. Przygotowuje i tworzy scenografie oraz dekoracje do spektakli. Zajmuje się w szczególności folklorem spiskim, ale tworzy też układy choreograficzne do muzyki węgierskiej, słowackiej, country i modern. Bierze aktywny udział w konkursach , przeglądach i festiwalach regionalnych, wojewódzkich, ogólnopolskich i międzynarodowych.

W swej twórczości plastycznej artystka wykonuje różnorodne techniki i materiały: malowanie i rzeźba w tynku, obrazy na szkle, grafika, malowanie na płótnie, witraże. Różnorodna jest również tematyka jej prac. Fascynuje ja piękno Zamagurza Spiskiego i jego zabytków. Posiada duży zbiór starych strojów spiskich pochodzących z XIX i początków XX w.

Bedym lepsý na môj dusiu

Gody to cas przecudny
Rôzne zazraki przidarzić sie mozôm
Kozdy fce być lepsý, piykniyjsý
Z pomocôm i łaskôm Bozôm

Jo tys se tak umyśloł
Ze na môj dusiu sie poprawiym
Ze sie bedym lepiej ucył, pomogoł
A moze i tatowi cosik naprawiym

Piyrse to pudym do lasa wycionć smrecek
Drugie, to nie bedym babce ublizuwoł
Trzecie, kied mama kołoce piecôm
To nie bedym mlackoł i oblizuwoł

Cworte-ubierym piyknie jezulanko
piąte-zrobiym aniołki, gwiozdecki i bule
sóste- narzezym siecki krowôm
siódme – oskrobiym na wieczerzôm grule

ósme, dziewiąte, diesiąte
Moze juz dość na dziś tego dobrego
Teroz idym spać
nie sprawiym przirzycynia zodnego

E zaś tam, jedno to na môj dusiu zrobiym
Piykny smrecek du dômu prziniesym
Postawiym do krziza w izbie
Tam rózne rózności powiysym

Świyconce gwiozdecki, aniołki, słôneka,
Palicki cukrowe i pierniki tam dômy
Pochnonce jabłuska i łańcuch barz długi
Z kolorowyf papiyrkôw i owsianyj słômy

A sićko to po to, zeby piyknie było
zeby jezulanko sie wiecôr iskrzyło
Kolyndy zaśpiywôme, podzielyme sie opłatkiym
A pierniki, jabłuska i palicki to jo zjym ukradkiym.

Dumny parobek

O… jo straśnie rod widzym chodzić do kościoła w niedziele
Tak mi jakosik na dusý lzyj i weselyj
Wyryftujym sie piyknie jak przistanie na parobka
Zeby sie tata z mamom nie hańbili, i dziadek i babka

Kied pudym w niedziele paradnie do kościoła
Niejedno piykne dziywce z okna na mnie zawoło
Jo piykny, paradny i dumny parobecek
Kied pśtryknym palcym, bedym mioł telo fryjerecek

Wlezym do kościoła przegnôm sie świyncônôm wodôm
I juz cały cos sie cosik modlym, a nic nie godôm.
Modlym sie, gorônco za ludzi tu przychodzôm
Co tu klyncôm i koło mnie przechodzôm.

Zeby mnie ftosik trefunkiym po portkaf nie kopoł
zeby mi kosule nie zmarasiył i lajbik nie zachlapoł
bo Panie Boze jakze to mieć przi Tobie niecýste oblecynie
przecies musym sie podobać Tobie i kozdyj dziyfcýnie

Nief sie odymnie chłopcý odcofnom trosecke
bo jo môm na sobie cýstôm kosulecke

Modlym sie, klepiym rôzaniec na świyntyj msý
Bo bedzie zy mnie człowiek pobozniyjsý
Bo takiego parobka jak jo nikyny ni ma……
O Jezus Krystus !!! Jo juz nie wytrzimôm!

Ftosik mi na portki stanył bućkorami
lajbik mi dziecko opluło, co było za nami
buty zef wypucuwoł, zeby sie świyciyły piyknie
to mi jakosik baba stanyła, ze jazef krziknył!

Kieby tego jesce było dzisiok mało
Wychodzym do furtki po kapelus śmiało
a tam ftosik na niego siednył se twardo
i patrzi mi w ocý z gymbom hardom.

Ci sie dziś sicka na mnie uwziyni?
Co sie to dziś porobić mogło ?
Niy, mojôm pyche ukrôciyli
I mojôm dume ubodło.

Spowiydź bojcorki

W imie Ojca i Syna
spowiydź dziś zacýnôm.
Ostatniy roz zef sie na Gody spowiadała
Bo mnie mama i babka na spowiydź siyłom wygnała.

Ne cos sie telo spowiadać bem
Jak przecies nie grzysym ino casym w piątek miyso zjym
Casym o komusik cosik powiym
Ale od Hanki bojcorki, to sie sićko dowiym.

To ôna winowato
bo bojki przi mnie zacýno
Nief sie ksiądz probosc nie gniywajôm
Ale jo choćkiedy nie wytrzimôm!!

Ino zacnym śniôm nadawać
Ze ta tako i owako
Ze tamtyn to sie z babôm wadzi
A drugi zaś długo grule sadzi.

Ze Organiściokowym zdôła sie krowa
Bo jyj w doma Krzistyna zryć nie dała
Ino wcas rano na perskôm koncýne wygnała!

Boze smiłuj sie nady mnôm
Jo przecies duzo nie grzysym
jak ta Hanka co klyncý za mnôm.

Ostatni roz, to sie godzine spowiadała
Pewnie grzychôw miała duzo
i wôm ksiyndze proboscu sićko opowiedziała!

Grzychôw to jo nimom, bof nie zabiyła nikogo
Racyj zef nikomu nie ublizuwała
Ino casym zef na tom mańdzie z Brzyzku
Wselijako nadawała.

A za to ze kiedysik pasła na nasyj roli
To nief jom całe lato zołądek boli!
Nief jyj smród nogi powykrynco,
A duchota nief jôm całôm noc myncý!

Wiyncyl grzychów nie pamiyntôm
Moze lepiyj môj ksiyndzosku
Spowiadać sie nimôm z cego
I bem koncýć juz po troske, nie zroniyła zef nic złego.

Chwała nief bedzie Panu Bogu
Za to zef pogodać mogła
Sýnowi i Świyntymu Duchowi
Ale i tak o Hance to sićko powiym Jasiowi. AMEN.

 

Jo dziywecka ze Śpisa

Jo dziywecka ze Śpisa
Piykno i urodno
Włosý długie, ocka corne
Grzecno zef i zgodno

Po cymze mie poznocie,
ze jo mało Śpiska?
Kied jo jest jak inkse
Małe dziyfcynciska?

He… jo môm piyknôm burecke
W kfiotki – delinowôm
Gorset do niyj z bobulkami
I chustecke nowôm

Na gorsecie piykny snôrek
Układany w klucki,
Babka mi go wysýwali
– prze malućkôm wnucke.

A kosulke jakôm piyknôm
Biołôm, krôchmolônôm môm
Na rynkowaf śtykuwanie
I cyrwônôm snôrke dôm.

Fartuch piyknie układany
Corny….abo weznym bioły,
Śtykuwanie hekluwane
Babka mi przisyli dołym.

A na włosý piykno snôrka,
Tako jak farba burecki,
Śtrymfle piykne biylusinkie,
Kiyrpce na moje nôzecki.

Tako paradno pudym
W niedziele do kościoła,
Zeby nie iść sama –
Kamaratke zawołôm.

Wyryftuwane beme
Krocać całôm drôgôm,
Jesce kieby nôm zagrali
polecke pod noge.

Hej…! A kied urosnym
Godali mi mama
To se juz usýjym
Śpiski krôj – jo sama!

Bem mieć kanafoske
Kosule treluchowôm,
Na nogaf giersinkowe buty
I chustecke nowôm.

Skarga Świokry

Ej ta diabli nadali
Takôm sýnowôm mieć!
Nic jyj sie robić nie fce,
Ino w dôma siedzieć!

Jo juz niewiym,
Dzie tyn Jantek ocý mioł
Cheba…ze zadku
Kied jôm wybiyroł!

Dy, ani piykno
Ani robotno nie jest,
Ale zryć to by zarła!
I teroz?! To z niyj baaaba… fest.

Edy ledwo sie rusýć moze,
Taaaki zadek jyj urôs do roku,
Jo, ani na niôm nie poziyrôm,
Bo jesce dostanym uroku.

O… nasa niewiasta,
strasno wiycie pani,
– Ja nic nie bedę robić, zróbcie to już sami!

Ocýska wymaluwać
Pazdôry wyfarbić,
– a môj biydny Jantek
to jus sie het garbi.

Ino robi na niôm!
Na tôm besteryjôm,
Trzimojcie mie sićka
Bo zadowiym dziś jôm!!

Ôna se furt robi
Jakiesik manikure
Ale nie oskubie
Na polywke kôre.

Jantek jus chudziućki
jako ta nitecka,
A nasa niewiasta?
Jak na mąke becka!

Juzef sie wadziyła
Ze styrdziyści razy,
Jantek, otwôrz ocý!
A Jantek…. furt marzý.

Ze mo piyknôm babe
Ze go rada widzi…
Ôna niym pomioto
Ne i nienawidzi!!

Ta bosiorka jedna
Nief rzić troche rusi!
Zaroz jyj oklapnôm
Od roboty usý.

Kiebyf sie dockała
Jak do niyf ziynć przidzie
Nie be se lezała
Ba do stajni pudzie!

Do roboty zagno,
pazdôry połômie
nie bedzie sie mańdzia
wyleguwać w dôma!

Diabli mi nadali
Takôm brić niewiaste
Niefze tyj dobroci
Sprôguje i kozdy.

 

Qvo vadis cłowieku

Dzie idzies cłowieku?
Obeźryj sie za siebie
i popatrz do przodku
i tam co jest na niebie

Cujes ze sie nad tobôm chmôrzi
ze cie biyda bije i głodym morzi
ale nie fse jest ciymno i chmôry strasecne
o filecke wyjdzie słônko długowiecne.

Jest cas smutku i cas umiyranio
jest cas wesołości i cas śpiywanio.
Choćby cie biyd biyło siedym
nie dej sie – choć ześ ino jedyn!

Weź do serca troche słônka
radości i pogody
i nie sukoj zwady – ino zgody.

Kozdy mo swoje krzize
kozdy mo utropiynie i smutki
nieroz ni ma chleba
a na sićko trzeba dutki.

W pularysku prôźno
coło pochmôrane
łza sie krynci w oku
– jak se rade dôme?

Bogatymu dobrze – i byk sie ocieli
A ty tu biydoku? – dedwij do niedzieli.
Kiedy bedzie rôwno?
Kied be lepse zýcie?
Moze wy dzieciska toto uwidzicie?

Tamci panowie
i my dziadowie
oni bogoce
a my chudoce
oni majôm wse zýcie obute
a my z topankôw wyzute!

Jak biydny tak i bogaty
sićka zýcie przezýć musôm
bogaty jest furt przedymnôm
choć jo sie barz friśko rusôm.

Kiedy koniec tyj gônitwy?
Kiedy koniec utropiynio?
Tam dzie sićka sôm juz rôwni,
tam dzie cicho lezôm w ciyniu.
******************************

Sobotni chlyb mamin

Korytko naryftuj do izby
Po połedniu w piątek
Gruli trza oskrobać gorcek
Na dobry pocontek

Mama domiysajôm mąki
pszynnyj i jarcanyj
Dolejom ciepłego mlyka
i miysajôm dalyj

przez calućkôm noc w korytku
lnianym płótnym przykryty
kiśnie chlebuś prze rodzine
na calućki tydziyń.

Wiecôr było zostawiône
W korytku połôwke
Kied urosło całe ciasto
Jest jak dwa zogłôwki

Wywaluwać zacýnajôm
Rynce dorobiône
Zyły powychodziyły na wiyrf
Coło dopocône.

Rozpolôny piec juz ceko
Z kufôm oździawiônôm
Cheba fce połknônć odrazu
Robote maminôm

Piyrse sôm kołoce z makiym
Cukrym posýpane
Grulownik z zielym angielskiym
Bedzie wsturzuwany.

Chleby idôm drugiym razym
Kied juz podkiśniône
Obmyte letniôm wodeckôm
Piyknie wyrośnie.

W piecu ciepło, chleby rosnôm
Rośnie serce moje
Dziynkujym ci mamo moja
Całujym rynce twoje

Dziynkujym za chlyb powsedni
Za wasôm robote
Za zmyncône rynce, coło
Wse – i dziś w sobote.