Nowa Biała

Udostępnij!

Miejscowość leżąca nad rzeką Białką, ale w  odróżnieniu od pozostałych wiosek Spisza – na lewym jej brzegu.

W  XVIII wieku wieś usytuowana była na wschodnim brzegu rzeki, póki ta nie zmieniła biegu. Według tradycji, przez Nową Białą wiodła droga królewska (Via Regia) z Polski na Spisz i dalej w głąb Węgier. Jak głoszą ludowe opowieści oraz kroniki wsi, początkowo istniała na tych terenach miejscowość o nazwie Burek, która została zmyta w czasie wielkiej powodzi. Wtedy to król węgierski Bela IV nakazał postawić 40 domów, które dały początek nowej miejscowości – od jego imienia nazwanej Uj Bela, czyli Nowa Biała. Pierwsze wzmianki pisemne o Nowej Białej pochodzą z roku 1455, ale parafia działała tu już z  pewnością w  XIV wieku. Dzieląc losy Zamagurza Spiskiego, wieś stanowiła własność kolejnych panów na niedzickim zamku. Od 1528 roku znajdowała się we władaniu rodu Łaskich, od 1588 roku w  rękach Horvathów z  Palocsy, później odziedziczyła ją luterańska gałąź Horwathów – Stansithowie ze Strażek. Nowa Biała leżąca w  terenie przygranicznym odgrywała duże znaczenie handlowe – miała status miasteczka – „oppidum”. W 1699 roku cesarz Leopold I ustanowił tu 3 jarmarki. Historia Nowej Białej bogata jest w różne nieszczęścia – pożary, epidemie; ostatnie z nich to epidemia cholery, która nawiedziła wieś w  1873 roku, a  niedługo po niej w 1887 roku – tyfus.

W dwudziestoleciu międzywojennym, Nowa Biała znalazła się na terytorium Polski. II wojna światowa przyniosła ze sobą kolejną zmianę przynależności państwowej – w 1939 roku Nowa Biała stała się częścią państwa słowackiego i  znów była pograniczną miejscowością. W 1945 roku powróciły granice z 1920 roku.Wieś była znanym ośrodkiem produkcji strojów ludowych spiskich w  odmianie trybskiej. Choć ludność wsi podlegała przez wieki madziaryzacji i słowakizacji, nowobielscy Polacy pielęgnowali swój język. Dziś stosunkowo duża część mieszkańców uważa się za Słowaków – w związku z tym funkcjonuje tu szkoła ze słowackim językiem nauczania, nabożeństwa w kościele odbywają się po polsku i słowacku.Wieś posiada bogate dziedzictwo historyczne. Jest tu doskonale zachowany typowo spiski układ murowanej zabudowy gospodarczej wsi o  charakterze małomiasteczkowym, dość typowy w wielu regionach Spisza. Już przy wjeździe do wsi widać charakterystyczne dla spiskiej architektury elementy: rzędy drewnianych stodół na zewnątrz wsi. Układ budynków tworzy wrzecionowaty spiski rynek – zabudowania ciągną się wzdłuż dwóch równoległych ulic, zbiegających się na końcach. Najważniejszym zabytkiem jest barokowy kościół św. Katarzyny, wybudowany w latach 1725-48. We wnętrzu uwagę zwraca szczególnie rokokowy ołtarz z posągami św. Barbary i św. Apolonii oraz figury świętych Piotra i Pawła.

Najstarszy bumerang na świecie

Rzeka Białka w niewielkiej odległości od Nowej Białej w stronę południa tworzy urokliwy przełom, wijąc się między dwoma wapiennymi wzgórzami – Obłazową i Kramnicą. W 1959 roku utworzono tu rezerwat przyrody – Przełom Białki – w  którym chroniona jest reliktowa roślinność naskalna i unikatowe walory krajobrazowe. Miejsce to zasłynęło również z odkryć archeologicznych prowadzonych na przełomie lat 80. i  90. ubiegłego wieku, o  których donosił nawet prestiżowy magazyn naukowy „Nature”. Wśród znalezisk w  jaskini Obłazowej były prymitywne narzędzia, fragmenty ludzkiego kciuka i  rewelacja światowej rangi –bumerang sprzed 30 tysięcy lat… Opinia naukowców z  Anglii i  Niemiec potwierdziła teorie polskich archeologów – bumerang z  Obłazowej jest najstarszym tego typu obiektem na świecie!

 

Źródło/ Spisz Kraina wielu kultur