13 stycznia 1990 r. w domu Jadwigi Plucińskiej zebrali się po raz pierwszy założyciele ZPS. To dzięki ich determinacji spełniło się marzenie wielu spiskich regionalistów, dla których wyzwaniem oraz zadaniem było łączyć miłość do Ojczyzny z radosną służbą Ojcowiźnie.
26 kwietnia 1990 r. Sąd Wojewódzki w Nowym Sączu wydał postanowienie o rejestracji stowarzyszenia i wpisał pod Nr St. A. 69, akceptując tym samym statut i cele organizacji, bo wniosek spełniał warunki merytoryczne i formalne wymagane prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
Zmiana systemu politycznego po 1989 r. stworzyła warunki do realizacji marzeń o własnej organizacji regionalnej na Polskim Spiszu. Chodziło o organizacją dobrowolną, na podobieństwo Związku Podhalan, nawiązującej do idei Związku Górali Spisza i Orawy (1931-1939), którego statut i cele sprecyzowane zostały w Jurgowie w 1930 r. przez ks. Antoniego Sikorę. Wcześniej władze PRL torpedowały w tym zakresie postulaty działaczy spiskich. Dlatego ostoją dla wielu spiskich regionalistów był Związek Podhalan, tolerowany przez ówczesne władze, zresztą na jakiś czas zdelegalizowany w 1981 r. (stan wojenny). Podhalanie wspierani przez Kazimierza Przerwę Tetmajera i polskie elity okresu I poł. XX wieku zawsze stali za Polskim Spiszem. W 1913 Związek Podhalan i jego prezesi, jak choćby Feliks Gwiżdż i Jakub Zachemski z myślą o budzeniu świadomości narodowej na Spiszu i Orawie zakładają Gazetę Podhalańską z wieloma góralskimi dumacami na czele z Władysławem Orkanem. Jednak symbolem walki o polskość naszej Ziemi są: Jan Bednarski, Ferdynand Machay, Piotr Borowy, Wojciech Halczyn, a także Wojciech Lorencowicz, Józef Wiśmierski, Wendelin Haber i wielu innych działaczy okresu międzywojennego. Po II wojnie światowej niezwykłą była działalność środowiska wielu nauczycieli ze Spisza, Orawy i Podhala, których przedstawicielami byli: Andrzej Haniaczyk i Andrzej Madeja oraz Michał Balara i Jan Pluciński, honorowi członkowie Związku Podhalan. Tolerowany przez władze Związek Podhalan jako ostoja regionalistów mógł za funkcjonować na Orawie dopiero w 1960 r., a na Spiszu w 1974 r., zaś programowo polskie organizacje lokalne odpowiednio w 1988 (TPO) i 1990 (ZPS) roku.
Z nutką nostalgii
Były to czasy pionierskie, pełne nadziei i optymizmu. Wielu spiskich aktywistów współpracowało z „Solidarnością” rolniczą, a także robotniczą. Do dziś są wśród nas Członkowie – Założyciele, którzy wiele mogą powiedzieć o emocjach i nadziejach jakie miały miejsce podczas zebrania założycielskiego w Krakowie, choć upłynęło od tej chwili ponad ćwierć wieku. Założyciele przyjęli nazwę Związek Polskiego Spisza, statut oraz wybrali komitet do rejestracji stowarzyszenia w składzie: Tadeusz M. Trajdos – przewodniczący, Krzysztof Rejmer, Julian Kowalczyk, Mieczysław Rynkiewicz i Jadwiga Plucińska–Piksa jako członkowie.
Celem organizacji od początku jej istnienia jest pielęgnowanie spuścizny historycznej ziemi spiskiej, wspieranie polskiej świadomości narodowej wśród jej mieszkańców oraz praca na rzecz rozwoju kulturalnego i gospodarczego Spisza, jako cząstki Państwa Polskiego. Ideową podwaliną naszej działalności są wskazania społecznej nauki Kościoła Katolickiego.
I Zjazd
3 czerwca 1990 r. (Zielone Świątki) w Domu Ludowym w Łapszach Niżnych odbyło się I Walne Zebranie członków Związku Polskiego Spisza. Poprzedziła go uroczysta msza święta z homilią proboszcza E. Śpiołka i przemówieniem Tadeusza Trajdosa. Zebranie wybrało władze ZPS. Prezesem został Julian Kowalczyk, wiceprezesami Maran Pukański i Mieczysław Rynkiewicz, sekretarzem Helena Stanek, skarbnikiem Anna Timek, a członkami zarządu Jadwiga Plucińska-Piksa, Tadeusz M. Trajdos i Ryszard M. Remiszewski. Zatwierdzono wzory stempla i odznaki Związku.
Zważywszy na potrzeby informacyjne planowano wydawanie własnego pisma. Pierwszą próbą była wydana w styczniu 1991 r. „Śpisko Sygnorka” wg projektu graficznego Jolanty Flach. Pierwszy 4-stronicowy numer gazet „Na Spiszu” wydrukowano w kwietniu 1991 r. W składzie redakcji zaangażowani byli: Julian Kowalczyk, Ryszard Kowalczyk, Marian Pukański, Mieczysław Rynkiewicz, Maria Waniczek i sekretarz redakcji Anna Kowalczyk. Winietę tytułową zaprojektowała ponownie Jolanta Flach – red. „Tygodnika Podhalańskiego”.
W okresie swojej działalności Związek Polskie Spisza współdziałał także blisko z parlamentarzystami, którzy doceniali pracę i zaangażowanie regionalistów: Andrzej Gąsienica Makowski, Franciszek Bachleda Księdzularz, Stanisław Rakoczy, Artur Zawisza, Franciszek Adamczyk, Jan Hamerski a także z aktualnie czynnymi politykami, jak Anna Paluch i Edward Siarka.